Төннәр буе йоклый алмый ятсаң...

16 мартта Бөтендөнья йокы көне билгеләп үтелә. Бу уңайдан бер төркем белгеч “Татар-Информ” мәгъ­лүмат агентлыгында журналистларга йокысызлык турында сөйләде. Эдуард Яку­повның сүзен: “Сез моның нәрсә икәнен бик әйбәт чамалыйсыз”, – дип башлавы юкка түгел, чөнки төн уртасында торып, нәрсәдер язгалап, сызгалап утырып, “йокы качтыру” яки башның көн дәвамында җыйган мәгълүматны эшкәртүе – каләм ияләренең “һөнәри чире”. Белгеч әйтүенчә, бу мәсьәлә ел саен күбрәк кешене җәлеп итә, чөнки йокысы бозылганнар саны арта. Җир йөзендә яшәүче­ләрнең яртысы диярлек аның белән таныш. Йокысызлык исә төрле авырулар башлангычы булып тора. Йокы бозылуның гомер озынлыгына да йогынтысы бар, ул йөрәк-кан тамырлары, эндокрин системасы, онкология чирләренә дә китереп җиткерергә мөм­кин, хәтерне начарлата, эш­кә сәләтне киметә. Йокысы туймаган кеше тора-бара ар­тык авырлык җыя. Йо­кысызлыкның организмга зыян китерүе бөтен кешегә мәгълүм булса да, медицинада ул тармак белән сирәк белгеч кенә шөгыльләнә. Табиблар, инфаркт, гипертония, диабет авырулары килеп чыккач та, авыру тарихына беркайчан да, йокысызлык аркасында авырый башлаган, дип язмаячак. “Йокысызлык” дигән диагноз юк.

Тәүлек әйләнәсендә кеше ничә сәгать йокларга тиеш? Йокы буенча белгеч Юлия Трошина әйтүенчә, сабыйлар 16 сәгать тә йок­ларга мөмкин, олы кешегә 7 сәгать  җитә. 8 сәгатьтән артса, шулай ук зыянлы, инсульт килеп чыгу куркынычын арттыра. Тиешенчә йокы эләкмәү автомобиль йөр­түчеләр өчен аеруча куркыныч тудыра. Андый кеше еш авырый, уяулыгын югалта һәм шуның нәти­җә­сендә юл һәлакәтенә юлыгуы ихтимал. “Исерткеч эчемлек эчкән килеш автомобиль белән идарә итәргә ярамый дип еш әйтәбез, ә йокы туйдырмыйча рульгә утыру тагын да аяныч хәлләр китереп чыгара: кеше юлда йоклап китә”, – ди Эдуард Якупов. 

Эчке эшләр министр­лыгының Татарстан буенча ЮХИДИ идарәсенең пропаганда һәм иминлек бүлеге җитәкчесе Руслан Шакиров юл хәрәкәте кагыйдәсен искә төшерде. Аерым алганда, кагыйдәләрнең 2.7 пункты буенча, эчкән хәлдә (алкоголь, наркотик һәм башкалар), игътибарны ки­метүче дарулар тәэси­рен­дә, арыган халәттә транспорт йөртү тыела. Авыр йөк һәм сигез кешедән дә күбрәк пассажир ташучы автомобильләргә эш-ял режимын билгеләүче тахографлар куелган. Кайбер йөртүчеләр, шуңа карамас­тан, таләпне үтәми. Узган ел – 700, быел 130 тәртип бозучыга административ штраф салынган. Аның күләме – бер мең сумнан өч мең сумга кадәр.  “Яшьләр, каһвә, чәй эчәм дә, йокым ачылачак, дип уйлый. Ә үзләре күзе ачык килеш йокымсырый. Йокы килгәндә, 25 минут кына черем итеп алу да уяулыкны арттыра, – ди Эдуард Якупов. – Аз ашау, аз эчүнең зыяны си­зел­мәскә дә мөмкин, аз йоклау эзсез узмый”.

 Белгечләр, кичке уннан да соңга калмыйча яту файдалы, ди. Тәрәзә пәрдәсен каплап, утны сүндереп яткач, йоклап китә алсаң, иртәнге икеләргә кадәр мелатонин, йокы гормоны бүленеп чыга, биштән соң бу процесс туктала.  Урынга яткан килеш телефонны яктыртып, нәрсәдер караштыру мелатонин бүленеп чыгуны ике тапкыр киметә һәм йокы ачылачак. Шуңа күрә белгечләр кичке якта интернет “караштыру” га­дә­тен бетерергә, төнлә уянган очракта да, утны яндырмаска киңәш итә. Урамдагы баганадан күзгә ут яктысы төшү дә йокыны  бүләргә мөмкин. АКШта йокысызлыктан интегүчеләр күп, ә Һиндстанда азрак икән.

Кичтән чәй эчү дә йокыны боза ала. Йокы татлы булсын өчен тынычландыргыч дарулар эчәргә, салмак музыка тыңларга, догалар укырга мөмкин. Иң мөһиме, кеше үзе психоэмоциональ халәттән арына белергә тиеш. Бу исә бик җиңел түгел.  

16 мартта бер төркем белгеч Казандагы “Тандем”, “Коль­цо”, “Мега” сәүдә үзәк­лә­рендә “Сәламәт йокы: нәрсә мөһим, нәрсә комачаулый?” дигән темага чыгышлар ясаячак, мас­тер-класслар үткәрә­чәк. Чараларда катнашучылар рәсем ясау, йога, йокы гигиенасы кебек мавыктыргыч дәресләрдә дә катнаша ала. Балалар өчен рәсем ясау ярыш­лары оештырмакчылар. Йокы буенча белгечләр белән очрашудан чыкканда, ниш­ләптер, күзгә йокы эленә башлады. Әлеге язманы язып тә­мам­лаганда, керфекләр талгын гына йомылды. Бу темага сөйләшүнең дә йокыга тәэси­ре бар, ахры... Хәерлегә булсын, әле ярый рульгә утырасы түгел.   

Фәния Арсланова

Фото: https://pixabay.com

http://www.vatantat.ru