Табышлымы син, авыл?
Авыл хуҗалыгы министрлыгының үткән елгы хисаплары белән танышып утырам. Мине тулаем җитештерелгән продукция күләме кызыксындырмый, хуҗалыкларның табышы нинди булуын, рентабельлекнең күпме икәнен беләсем килә, чөнки шушы ике төп күрсәткеч булмаса, күп сөт савудан ни файда?
Хисаптагы саннар никадәр төгәлдер, анысын әйтүе кыен. Өстәп язулар, саннарны бизәү традициясе үткәндә калды дип өзеп кенә әйтеп булмый бит. Кәгазьдәге хисап саннары бик мактанырлык түгел үзе. Республика күләмендә 92 процент авыл хуҗалыгы предприятиесе табышка эшли дип күрсәтелсә дә, табыш, булса да, бик кечкенә булыр. Бердән, авылда яшим һәм күреп торам: прокуратураның көчле басымы астында да хезмәт хакын айныкын айга түләп бара алмыйлар, язгы чәчүгә чыгу перспективасы нульгә якын: техника ремонтланмаган, амбарда чәчүлек орлык юк. Бу хәлгә кайгырган, аннан котылырга тырышкан кеше дә күренми. Икенчедән, табышның бик әллә ни түгел икәнен рентабельлек күрсәткечләре әйтеп тора. Монысы инде реаль сан, "Арча районында хуҗалыклар үткән елның дүртенче кварталында 100 процент табышка эшләде" дигән гомуми күрсәткеч кенә түгел.
Табышның ни чама булуын рентабельлек саны әйтә дә тора инде. Республика буенча авыл хуҗалыгы продукциясен сатуның рентабельлеге 2016 елның 3 кварталында - 8,9 процент. Алдагы елда сан зуррак булган, 12,8 процентка җиткән. Безгә совет чорында икътисад фәнен укытканда, предприятие уңышлы эшләсен һәм киңәйсен өчен рентабельлек 17-18 проценттан ким булмаска тиеш, 25 процентлык күрсәткеч бик яхшы дип санала, дип өйрәтәләр иде. Чагыштырыйк: банк секторында рентабельлек 100 процентка җитәргә мөмкин, сәүдә тармагында 30 процентлык күрсәткеч табигый дип санала. Никадәр күбрәк көч һәм тир түгәсең, рентабельлек дәрәҗәсе шулкадәр түбәнрәк. Азык-төлек сәнәгатендә ул 10-15 процент, авыр машина төзелешендә 2-5 процент. Икътисадның мондый структур яктан чирләве банклар һәм сәүдә оешмаларының гөмбә шикелле үрчүе, җитештерү мәйданнарының буш торуы һәм җимерелеп бетүе белән кайтаваз. Акылы булган инвестор 2 процент рентабельлек бирә торган тармакка акча сарыф итеп мәшәкатьләнми бит инде. Әле ул рентабельлек тә хезмәт хакларының түбән булуы хисабына гына тәэмин ителә. Авылда да бу шулай. Рентабельлек тә булмаса, ничек яшәргә, нигә дип фермалар тотарга, чәчеп-урып азапланырга һәм бигрәк тә җитәкче асрарга кирәк. Минуслы күрсәткеч бит инде ул хуҗалыкта тулы анархия бара, һәр нәрсә үз агымына куелган, идарә итүче, башын эшләтүче юк дигән сүз.
Үткән елның 3 кварталында Чирмешән районы минус 12,3 процентлык рентабельлек белән эшләгән. Әлки районында - минус 8,3 процент. Югары Ослан, Әлмәт, Алексеевск, Түбән Кама, Аксубай районнарында бу күрсәткеч минуслы саннар белән бәяләнә. Лениногорск районында нульдән аз гына югары, Питрәч һәм Менделеевск районнарында 1дән узган, 2гә җитмәгән. 2015 елда минус 12,2 процентлы рентабельлек белән эшләгән Азнакай районы 2016да 3,6 процентлык уңай үсешкә ирешкән, минус 23,6 процент белән оттырып барган Минзәлә районы 6,5 процентлык уңай күрсәткеч ягына чыккан. Ютазы районының рентабельлеге - 30,4 процент, алдагы елдан 5,3 пунктка үсеш күрәбез. Әтнә районы тотрыклы рәвештә 22,6 процентлык рентабельлек белән эшли. Балтач, Яңа Чишмә, Актаныш, Тәтеш, Кукмара районнарында рентабельлек күрсәткече 20ле саннан зуррак.
Болар 3 квартал күрсәткечләре, еллык сан әлегә игълан ителмәгән. Шулай да рентабельлекнең үткән елгы күрсәткечләре чагыштырмача ярыйсы әле. 2012 елның 3 кварталында 19 район минуслы күрсәткечләр белән җик күргән, республика буенча уртача рентабельлек 4,7 процент кына булган. 2013 елның шул ук чорында 24 районның күрсәткече тискәре сан белән бәяләнә, республиканың уртача күрсәткече - 2,3 кенә. 2014 елдан башлап тискәре рентабельлелек белән эшләүче районнар саны унга кадәр кимегән, республика күрсәткече 11,2гә җиткән. Чирмешән районы соңгы биш елның өчесендә минуска эшләгән, бары тик 2012 һәм 2015 елларда гына бик кечкенә рентабельлелек күрсәткән.
Бу - инвестицияләр суга салынган дигән сүз. Начар эшләүнең объектив сәбәпләре дә бардыр, мөгаен. Ни дисәң дә, корылык барлык районнарны да бертигез җәфаламый, кемнәргәдер бик авырга туры килә. Тик шулай да рентабельлелек булмауның объектив сәбәпләре дә җитәрлек. Бу - беренчел продукция белән генә сәүдә итү, өстәмә кыйммәт булдырмау нәтиҗәсе. Ашлык үстереп сатып кына мантып булмый. Аны терлеккә ашатып, иткә әйләндерергә, сөт савуны арттырырга кирәк. Яңа Зеландия белгечләре безгә исәпләп күрсәтеп торалар: фуражлык ашлык сату урынына ит җитештереп сату өстәмә кыйммәтне 4 тапкыр үстерә, ә инде итне эшкәртеп, әзер продукциягә - казылыкка, пилмәнгә, ярымфабрикатка әйләндереп озатсаң, өстәмә кыйммәт ун тапкыр үсә. Җирдә үлән үсми, алтын үсә дигән сүз бит бу. Нефть кирәкми, файдалы казылмаларның башка төрләрен чыгарып сатып, федераль үзәккә файдалы казылма салымы түләп мәшәкатьләнмисең, рентабельлелек 30-80 процентка кадәр үсә, эш урыннары барлыкка килә, түләү яхшыра һәм башка өстенлекләр пәйда була. Авылны саклау өчен субсидияләр эзләп азапланасы булмый. Ә бит югарыда әйтелгән саннар - хөкүмәт субсидияләре кушылгач барлыкка килгән саннар гына. Финанс ярдәмен алып ташласаң, бөтен республика белән тискәре нәтиҗәләр өстендә утырачакбыз.
Республика хөкүмәтенең аналитик төркемнәре, кичекмәстән, районнарга өстәмә кыйммәт булдыру юнәлешендә ярдәм күрсәтергә, хөкүмәт исә җитештерү мәйданнарын финанслау чаралары эзли башларга, арадашчы лоббиларның артына тибәргә, коррупционерларга ачык ишеккә төртеп күрсәтергә тиеш, дип саныйм мин үзем. Бүген авылда эшкәртү цехлары ачу өчен биналар төзеп тә мәшәкатьләнәсе юк, буш калган мәйданнар һәр авылда да диярлек бар. Технологик җиһазлар кайтарып тутыр да, белгечләр әзерләп, эш кенә башла. Бер Татарстан халкы чамасы кешесе булган Яңа Зеландиянең бөтен Россия җитештергәннән күбрәк ит һәм сөт җитештереп экспортлап ятуы, нефть сатканнан күбрәк табыш алуы - үрнәк мисал. Чиновниклар аппараты салым җыеп, отчет тапшырып утыру өчен түгел, эш оештыру өчен дип аңласак, аларга да җиң сызганып эшкә тотынырга вакыт күптән җитте. Алда тиңе булмаган бөтендөнья финанс түнтәрелеше көтелә һәм менә шул чакта кем җитештерә, шул ота инде. Кем банклар үрчеткән, шул суган суы суырачак.
Следите за самым важным и интересным в Telegram-каналеТатмедиа
Нет комментариев