Тезләнгән килеш аяк тибеп булмый. Савым сыерлары ни өчен кими?

Россиядә иң күп сөт җи­тештерүче Татарстан хуҗа­лыкларында 349600 баш мө­гезле эре терлек булса, шуларның 231500е – сыерлар. Бер ел эчендә хуҗалык­ларда мөгезле эре терлек­нең 10400 башка кимү сә­бәпләре нәрсәдә? Вәзгыять­не үзгәртү өчен ниләр эш­ләргә кирәк?

Милек ияләренең кем бу­луына карамастан, җи­теш­терелгән продукция өчен дәүләт ярдәменең кү­ләме дә зарланмаслык. Тик шәхси ху­җалык­ларда гына тү­гел, фермер һәм мөс­тә­кыйль эшләү­че­ләрдә, хәтта дәүләт ярдә­ме­нең иң саллы өлешен алучы эре инвесторларда да савым сыерлары­ның баш саны кими.
Билгеле, мондый хәлнең сәбәпләре күп төрле. Иң беренче чиратта бәяләр гаделсезлеге тез астына суга. Бу хакта күпме генә сүз алып барылса да, кибет киштә­сен­дәге сөт хакы белән җи­теш­терүчегә түләнгән акча күлә­ме берничә тапкыр аерыла.

Кызганыч, хәтта илкүләм дәрәҗәдә узган киңәш­мә­ләрдә әйтелгән фикер-тәкъ­димнәр дә Россия Дәүләт Думасы депутатларының бер колагыннан керә, икен­че­сеннән чыга тора. Югый­сә авыл хуҗалыгы алга кит­кән барлык илләрдә дә сөт җи­тештерүче, эш­кәр­түче һәм сатучыга керемнең күп­ме өлеше тияргә тиешлеге махсус закон нигезендә билге­ләнгән. Сатучы оешма бер кап сөтне 70-80 сумнан гына түгел, 100 сумнан да сата ала. Әмма керемнең законда каралганнан артыг­рак өлешен җитештерүчегә кайтарып бирергә тиеш була.

Билгеле, мондый хәл аңа икеләтә зыянлы. Беренче­дән, бәяне чамадан тыш кыйммәт куйса, сатып алучылар кими. Икенчедән, закон нигезендә кабул ител­гәннән артыгын җитештерү­чегә кайтарып бирергә мәҗбүр. Шундый кануннар кабул ителгән ил­ләр­дә генә фермерлар тыныч күңел белән терлек асрый ала.
Сабада узган терлекче­ләр бәйрәменә эшкәртүче предприятие вәкилләре дә чакырулы иде. Кемне тың­ласаң, шул хаклы дигәндәй, эшкәртүчеләрнең – үз зары. Ягулыкка, электр энергиясе, газга һәм башка кирәк-ярак­ларга чыгымнар арта, керем кими, ди­ләр. Бу ка­дәресе чыннан да шулай. Әмма чыгымнар алар өчен генә тү­гел, җи­тештерүчеләр өчен дә арта. Мондый хәл­дән җил­кә­ңә төшкән кыенлыкны башка иңнәргә кү­череп кенә котылып булмый. Сер тү­гел, кайчакта шу­лай эш­лә­нә дә. Эшкәр­тү­челәр, ел фасылына карап, кабул итү бәя­сен әле­дән-әле үз­гәртеп тора.

Шөкер, республиканың күп хуҗалыкларында төрле кыенлыкларга карамый, сыер санын киметмәскә тырышалар. Беркемнең дә үзе утырган ботакны кисеп ташлыйсы килми. Тулаем алганда, савым күләме узган ел­ның шул чоры белән чагыштырганда 141 тоннага арткан. Бүген бер сыерга уртача савым 17,1 килограмм тәш­кил итә.

Әтнә районында бу күрсәткеч – 27,6, Кукмарада – 24,5, Мамадышта – 24, Балтачта – 22,8, Сабада – 21,9, Азнакайда – 18,9, Актанышта – 18,6, Биектау районы ху­җалыкларында 18 килограммнан артып китә. Кукмара районының “Урал” хуҗа­лыгында бер сыердан уртача савым күләме 29,5 килограммга җиткәндә, Кама Тамагы районындагы кебек 9,2 килограмм сөт белән канә­гатьләнеп яшәүче ху­җа­лык­лар да бар. Савым сыер­ла­ры­ның баш саны да сөт күләме аз булган хуҗа­лык­ларда күб­рәк кими. Шәх­си хуҗалык­лар­да хәл торган саен кыенлаша.

Авыл кешесе сабыр. Авыр­лыкларга түзәргә кү­неккән. Кереме әллә ни булмаса да, мал-туар, кош-корт асрарга тырыша. Күп­ләп сыер асраучылар да шак­тый. Иманым камил: әгәр сөткә тиешле бәя куелса, андыйлар тагын да күбрәк булыр иде.

Ә иң аянычлысы – ки­ләчәккә ышаныч зур түгел. Сөт бәяләренең иртәгә нинди буласын беркем белми. Бәяне күбрәк киметсәләр дә, берни эшләр хәл юк. Тиешле законнар кабул ител­мәгән очракта, сыер асраучы һаман да арадашчы, эш­кәртүче һәм сәүдә системасы каршында тезләнгән хәл­дә кала бирә. Ә тезләнгән ке­ше аяк тибә алмый. ­

• 1 июльдән кибетләрдә табигый сөт ризыклары – аерым, үсемлек майлары кушып ясалганнары аерым киш­тәләргә урнаштырылырга тиеш. Кулланучыга сайлап алырга уңайлы булсын өчен шулай итәчәкләр. Менә хәзер “Роспотребнадзор” белгечләре сөт ризык­ларының киштәләргә куелышын тикшерергә җыена.
  – Моңа кадәр ике атна дәвамында кибетләр хуҗа­лары белән сөт ризыкларын сату буенча аңлату эшләре үткәрдек. Бу эш алга таба да дәвам иттереләчәк. Хәзер азык-төлек кибет­ләрендә сөт ризыкларын сату кагый­дәләренең ни­чег­рәк үтә­лүен тикшерү йө­зеннән, ике атналык рейд башлап җи­бәрә­чәкбез, – ди оешманың баш белгече, тук­лану гигиенасына кү­зәт­че­лек итү буенча эксперт Татьяна Можаева. Аның әй­түен­чә, гипермаркетлардан башлап, кеч­кенә кибет­ләргә хәтле – барысы да тик­шереләчәк.
  Табигый һәм ясалма сөт ризыкларын аерым киштә­ләргә урнаштырмаган ваемсыз сатучылар, кибетләр ху­җалары сәүдә кагыйдәлә­рен бозган өчен штрафка тартылачак. Штраф күләме 10 мең сумнан башлана.

Камил Сәгъдәтшин

Чыганак: https://vatantat.ru